Konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt” to jedna z licznych inicjatyw w Polsce, która ma na celu promowanie rozwiązań ekologicznych i proklimatycznych. W artykule wyjaśniamy, na czym polega konkurs, jakie inwestycje mogą zostać zgłoszone i jakie są kryteria ich oceny. Opisujemy, które miasta zwyciężyły w pierwszej edycji konkursu i dlaczego to właśnie ich realizacje zostały ocenione najwyżej. Ponadto przypominamy, dlaczego ochrona środowiska i ekologia ma dziś tak kluczowe znaczenie.
Konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt” przeprowadzony został po raz pierwszy przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska w 2020 r. Akcja dedykowana jest miastom, ponieważ to właśnie na ich obszarze kumulują się wyzwania ekologiczne, a kierowana jest do tych miejscowości w Polsce, które mają sukcesy we wdrażaniu nowoczesnych i przyjaznych dla środowiska inwestycji. Konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt” ma na celu wyróżnienie i nagrodzenie przedsięwzięć, które z jednej strony wpisują się w rozwój infrastrukturalny miasta, a z drugiej strony w realny sposób wpływają na poprawę warunków klimatycznych miejscowości i dzięki temu podnoszą komfort życia jej mieszkańców.
Ideą konkursu jest promocja dobrych praktyk w ramach 4 obszarów rozwoju terenów miejskich:
Organizując konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt”, resort klimatu chce docenić i nagłośnić takie inwestycje, które stawiając m.in. na niebiesko-zieloną infrastrukturę, działają na rzecz poprawy jakości powietrza, zmniejszenia hałasu czy w ogóle przynoszą pozytywne skutki dla zdrowia mieszkańców miast. Wyróżnione projekty są następnie prezentowane jako dobre praktyki i mogą stać się inspiracją dla samorządów innych polskich miast.
Do udziału w rywalizacji konkursowej miasta mogą zgłaszać inwestycje oddane do użytku w określonym przedziale czasu (w pierwszej edycji był to okres począwszy od 1 stycznia 2017 r. i kończący się na 3 miesiące przed publikacją ogłoszenia o konkursie). Kapituła konkursu brała pod uwagę zmiany, jakie spowodowały zgłoszone inwestycje i to zarówno te o charakterze ekologicznym, jak i społecznym. Każda inwestycja oceniana była pod kątem jej adekwatności do zdiagnozowanych w mieście potrzeb, użyteczności społecznej, trwałości, zmian, jakie pociągnęła w wymiarze przyrodniczo-klimatycznym, udziału mieszkańców w jej rozpoczęciu i towarzyszącej jej działań informacyjno-edukacyjnych. Co istotne, laureaci zostali wyłonieni w 2 kategoriach: miast do i powyżej 100 tys. mieszkańców.
W 2020 r. konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt” zakończył się wyłonieniem 10 laureatów. W pierwszej kategorii, tj. miasto do 100 tys. mieszkańców, nagrody otrzymały miasta:
W kategorii miasto powyżej 100 tys. mieszkańców laureatami zostały miasta:
Wszystkie wymienione powyżej inwestycje można zobaczyć w materiale wideo:
Nagrodzone inwestycje zostały także zaprezentowane w specjalnej publikacji podsumowującej konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt” pt. „Podręcznik Dobrych Praktyk”. E-publikacja udostępniona została do bezpłatnego wykorzystania przez samorządy w całym kraju.
Czy jednak ochrona środowiska i ekologia faktycznie stanowią kwestie priorytetowe i tak naglące, że trzeba mobilizować miasta w Polsce do realizacji często bardzo kosztownych inwestycji? Jak wiemy, sceptyczne poglądy kwestionujące to, że klimat naszej planety ulega nienaturalnemu ociepleniu i że jest to skutkiem aktywności człowieka nadal pokutują w polskim (i nie tylko) społeczeństwie. Argumenty sceptyków dotyczą różnych kwestii - począwszy od poddawania w wątpliwość faktu, że globalne ocieplenie w ogóle ma miejsce, przez to, czy klimat zmienia się za sprawą ludzkich działań (a więc czy możemy przeciwdziałać tym zmianom), po dyskusje nad tym, czy jego ocieplenie rzeczywiście niesie znaczące zagrożenia. Niestety, liczne badania empiryczne prowadzą do wniosków sformułowanych przez IPCC (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu), co do których zgadza się zdecydowana większość uczonych specjalizujących się w tematyce zmian klimatycznych. Przypomnijmy więc, co dokładnie na temat zmian klimatu mówi świat nauki.
Klimat naszej planety zmieniał się już wielokrotnie, jednak nigdy w tak krótkim okresie czasu jak to się dzieje obecnie. Z końcem drugiej dekady XXI wieku średnia temperatura powierzchni Ziemi (w tym oceanów) wzrosła o mniej więcej 1°C w stosunku do poziomu okresu przedindustrialnego, czyli lat 1850 – 1900. Alarmujące jest również, że lata pomiędzy rokiem 2014 a 2020 stanowią okres, w którym średnia globalna temperatura był najwyższa w całej historii dokonywania pomiarów (czyli od 1850 r.). Rok 2020 był rekordowym pod tym względem także dla Europy i wielu europejskich państw, np. Norwegii, Szwecji, Francji czy Anglii. W Polsce uśredniona temperatura w 2020 r. okazała się być tylko nieco niższa od 2019 r., kiedy to padł rekord w naszej historii pomiarów - średnia temperatura wzrosła wtedy aż o 0,74°C w stosunku do poprzedniego rekordu (z 2018 r.).
Ogólnie w ostatnich dziesięcioleciach temperatura na naszym globie wzrastała o 0,2°C na dekadę. Badacze przewidują, że w kolejnych latach sytuacja ta nie tylko będzie się utrzymywać, ale wręcz intensyfikować. Natomiast już teraz można stwierdzić, że cieplejszy klimat oznacza różne zmiany pogodowe (intensywne opady deszczu, długotrwałe susze czy niezwykle silny wiatr), a tak dynamiczna pogoda przynosi katastrofalne skutki dla funkcjonowania życia na całej planecie.
Klimat zmienia się przede wszystkim w związku z emisją gazów cieplarnianych do atmosfery Ziemi, za co odpowiada spalanie paliw kopalnych (ropa naftowa, węgiel kamienny, gaz ziemny) na potrzeby energetyki, transportu, przemysłu i w gospodarstwach domowych. Swoją, całkiem sporą „cegiełkę” dokłada też rolnictwo, masowe karczowanie lasów, składowanie odpadów na wysypiskach śmieci czy wykorzystywanie przemysłowych gazów fluorowanych.
Panujący na naszej planecie klimat coraz szybciej się zmienia, a to z kolei ma namacalne i liczne konsekwencje dla życia na niej. W perspektywie globalnej wymienić należy przede wszystkim topnienie lodowców i podnoszenie się poziomu mórz, a z drugiej strony powiększanie się terenów pustynnych i coraz liczniejsze ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak susze i pożary ogromnych połaci terenu (w tym lasów), nietypowe intensywne opady deszczu powodujące powodzie, niezwykle silny wiatr (huragany, tornada) itp. Na całej planecie co roku bezpowrotnie wymierają też setki tysięcy gatunków roślin i zwierząt
Konsekwencje zmian klimatu najmocniej odczuwalne są przez mieszkańców rozwijających się krajów tzw. Globalnego Południa. Jak natomiast zmiany pogodowe przekładają się na życie osób zamieszkujących kraje Europy? Oczywiście odnotowywana jest tu, jak już wspominaliśmy, rosnąca średnia roczna temperatura, ponadto coraz częściej występują fale upałów, susze i pożary na ogromną skalę - zwłaszcza na południu kontynentu. Z kolei na północy Europy klimat zaczyna być znacznie bardziej wilgotny, a wzmożone opady deszczu często skutkują powodziami (szczególnie zimą). Takie zjawiska pogodowe stwarzają oczywiście ogromne zagrożenie dla zdrowia, a także życia ludzi oraz przynoszą wysokie straty materialne. Jak pokazują statystyki najniebezpieczniejsze są upały, gdyż jeśli chodzi o anomalie pogodowe, to właśnie pogoda o wyjątkowo wysokich temperaturach przynosi w Europie najwięcej zgonów. Natomiast największe straty materialne w krajach europejskich pociągają za sobą intensywne opady deszczu powodujące powodzie oraz wzmożony wiatr.
Ponieważ omawiany przez nas konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt” jest inicjatywą przygotowaną z myślą o mieszkańcach miast, przyjrzyjmy się jeszcze, jak zmiany pogodowe wpływają na ich życie.
W Europie co czwarty człowiek jest mieszkańcem miasta, tymczasem to właśnie miasta są wyjątkowo wrażliwe na takie zjawiska pogodowe, jak ataki upałów, wzmożone opady deszczu i gwałtowne burze, ale też skutki podnoszenia się poziomu mórz. W mieście szczególnie dotkliwie odczuwana jest upalna pogoda, gdyż tu temperatura jest standardowo wyższa niż na terenach okalających jego obszar. Zjawisko to nazwane jest „miejską wyspą ciepła” i wynika ze struktury miast, w których występuje bardzo dużo sztucznych powierzchni, mało terenów zielonych, a przewietrzanie jest niedostateczne. Miasta zbudowane są z materiałów takich jak asfalt, beton i cegła, które najpierw pochłaniają wiele promieni słonecznych (zamiast je odbijać), a później oddają energię, co sprawia, że temperatura otoczenia dodatkowo wzrasta. Działalność ludzka w miastach też się do tego wzrostu przyczynia (chodzi np. o ogrzewanie budynków, ich klimatyzowanie, natężony ruch samochodowy). Gorąca pogoda zwiększa ryzyko zgonów, szczególnie osób starszych, przewlekle chorych, ale i tych najmłodszych.
Niebezpieczna pogoda nie tylko znacząco podnosi śmiertelność i powoduje wiele problemów zdrowotnych mieszkańców miast, ale w dużym stopniu wpływa też na negatywnie infrastrukturę miejską. I tak, mocny wiatr i wzmożona aktywność burzowa może być np. przyczyną zaników zasilania w energię elektryczną czy przerw w dostawach wody oraz strat w drzewostanie i nieprzystosowanych obiektach. Kiedy występują wzmożone opady deszczu, na podtopienia narażone są nie tylko domy, ale też drogi, tory kolejowe, linie metra, a taka pogoda może wpływać na cały system komunikacji, transportu czy kanalizacji. Zmiany w opadach mogą też pogarszać jakość wód powierzchniowych i podziemnych, powodować skażenie wodociągów czy zaburzać proces odprowadzania ścieków. Ekstremalne opady deszczu czy silny wiatr mogą powodować zniszczenie różnego typu budynków i infrastruktury technicznej, co może kończyć się katastrofami budowlanymi. Wzrost występowania takich zdarzeń odnotowywany jest też w Polsce. Jak podaje Główny Urząd Nadzoru Budowlanego liczba katastrof, jakie spowodowała ekstremalna pogoda, rośnie. Podczas kiedy w latach 1996 – 2005 było ich w naszym kraju średnio 100 na rok, to w latach 2006 – 2015 występowały one aż 3,6 razy więcej.
Oczywiście zmiany pogodowe mają konsekwencje nie tylko doraźne i bezpośrednie, a miasta odczuwają też konsekwencje tego, jak zmiany klimatu wpływają na różne sektory gospodarki, takie jak m.in. rolnictwo, leśnictwo, gospodarka wodą czy energetyka.
Jak widać, zmieniający się klimat i coraz bardziej nieprzewidywalna pogoda ma jak najbardziej realne i w ogólnym rozrachunku bardzo negatywne skutki. Eksperci uważają, że jeśli wzrost średniej globalnej temperatury osiągnie poziom 2°C (w porównaniu do lat sprzed epoki przemysłowej), skutki dla środowiska, a także samych ludzi będą katastrofalne. Społeczność międzynarodowa postuluje więc realizację takiej polityki, dzięki której ocieplenie klimatu utrzymane zostanie poniżej 2°C, a z czasem obniżone do 1,5°C. Ochrona środowiska i walka z zmianami klimatu jest też priorytetem Unii Europejskiej – potwierdza to przyjęta strategia Europejski Zielony Ład, zgodnie z którą wspólnota ma osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r. Jednak, aby przybliżać się do tego celu, konieczne są olbrzymie nakłady finansowe i przeprowadzenie zmian w całej gospodarce poszczególnych krajów, a także zmiana stylu życia ludzi.
Ekologia na co dzień w wymiarze jednostki może nie wydawać się zbyt ważna, jednak działania milionów osób oszczędzających wodę czy stosujących energooszczędne oświetlenie ma realne przełożenie na stan naszej planety. Dobra wiadomość jest taka, że świadomość ekologiczna Polaków stopniowo rośnie - wykazują to coroczne badania przeprowadzane od 2011 r. przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Badanie mierzy przede wszystkim, na ile ochrona środowiska jest wpierana przez Polaków poprzez ich codzienne działania i zachowania. Jak pokazują wyniki badania z 2020 r., respondenci największą uwagę zwracają na oszczędzanie wody (ponad 90%), a jeszcze więcej osób oszczędza energię w domu (95%). Większość badanej populacji zgadza się na ponoszenie wyższych kosztów, jeśli rozwiązanie jest ekologiczne, a ponad 2/3 grupy wybiera rower lub komunikację miejską zamiast samochodu, jeśli ma taką możliwość. Większość respondentów uczestniczy też w kampaniach i działaniach proekologicznych. Co kluczowe, porównując wyniki badania do jego poprzednich edycji, wzrost występuje we wszystkich powyższych stwierdzeniach, co potwierdza, że ekologia staje się dla Polaków coraz ważniejsza.
Ale uwaga - wyniki badania z 2020 r. pokazują również, że więcej jak co druga badana osoba uważa, że ochrona środowiska jest dziedziną, z którą Polska ma najwięcej problemów. Zdaniem respondentów zanieczyszczenie powietrza, zła gospodarka odpadami i zanieczyszczenie wód to nasze największe bolączki w tym zakresie.
Wracając na koniec do tematu przewodniego artykułu, podkreślmy, że ochrona środowiska w miastach jest o tyle trudna, że rozwijają się one szczególnie intensywnie i szybko. Dlatego właśnie konkurs „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt” wyróżniał takie inwestycje, które łączyły dbałość o środowisko z rozwojem infrastrukturalnym. Co więc konkretnie można robić w miastach, aby stawały się coraz bardziej ekologiczne, a zarazem nowoczesne i komfortowe dla mieszkańców? Na podstawie projektów nagrodzonych w pierwszej edycji konkursu wymienimy kilka przykładowych możliwości:
Oczywiście ekologia w miastach powinna iść znacznie dalej, kompleksowo obejmując działania na rzecz ochrony środowiska. Jakie najciekawsze inwestycje realizowane w Polsce spełniają te wymogi można się dowiedzieć, przeglądając wyniki kolejnych edycji konkursu „Miasto z klimatem – najlepszy zrealizowany projekt”.